بحران در لیبی؛از رویای حفتر برای فتح طرابلس تا نقشه غرب برای شمال آفریقا

به گزارش راهبرد معاصر؛ روز چهارشنبه هفته گذشته بود که «خلیفه حفتر» فرمانده ارتش ملی لیبی دستور آغاز عملیات نظامی برای تسلط بر شهر «طرابلس» پایتخت این کشور را صادر کرد؛ شهری که درحال حاضر توسط دولت وفاق ملی لیبی به ریاست «فائز السراج» اداره می‌شود. به دنبال این حمله بود که درگیری‌های سنگینی میان نیروهای وابسته به خلیفه حفتر و همچنین نیروهای دولت وفاق ملی در شهر طرابلس درگرفت؛ درگیری‌هایی که البته هم‌اکنون نیز ادامه دارد و متوقف نشده است. درحالی که رسانه‌های وابسته به دولت وفاق ملی لیبی از غلبه بر نیروهای تحت امرِ خلیفه حفتر در بسیاری از جبهه‌های نبرد سخن می‌گویند، اما نیروهای حفتر اعتقاد دیگری دارند و مدعی پیشروی به سمت اهداف خود در شهر طرابلس هستند. درگیری‌های گسترده اخیر در لیبی همچنین واکنش‌های گسترده‌ای را در عرصه بین‌المللی به دنبال داشته است.

درهمین ارتباط، «کریستوف هویسگن» رئیس دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل متحد در سخنانی خواستار توقف هرچه سریعتر درگیری‌های اخیر در کشور لیبی شده است. وی در سخنانی در این خصوص تأکید کرده است: «اعضای شورای امنیت سازمان ملل ضمن ابراز نگرانی نسبت به رویدادهای لیبی بر این باور هستند که ثبات در این کشور به خطر افتاده است». درهمین حال، مقامات روسی نیز بر لزوم توقف فوری درگیری‌ها در لیبی و عقب‌نشینی ارتش تحت امرِ خلیفه حفتر از مناطق درگیری در طرابلس تأکید دارند. با تمامی این‌ها، به نظر می‌رسد که خلیفه حفتر قصد ندارد به عملیات نظامی در شهر طرابلس پایان دهد، چراکه «احمد المسماری» سخنگوی ارتش لیبی صراحتا از عزم نیروهای تحت رهبری حفتر برای ادامه عملیات طرابلس خبر داده است. وی در این خصوص گفته است: «با توجه به شرایط عملیات، تاکید می‌کنیم که عملیات تا پایان آن و تحقق اهداف مورد نظرش متوقف نخواهد شد».

تلاش حفتر برای کسب دستاورد سیاسی در مذاکرات آشتی ملی

طبق اعلام قبلی، قرار است دور جدیدی از مذاکرات آشتی ملی در لیبی در تاریخ 14 آوریل (25 فروردین‌ماه) در شهر «غدامس» واقع در غرب این کشور برگزار گردد. به نظر می‌رسد که یکی از اهداف اصلی و اساسی خلیفه حفتر از تحرکات نظامی و ناگهانی اخیر آن هم به فاصله تنها چند روز مانده به برگزاری گفتگوهای آشتی ملی، کسب دستاوردهای سیاسی است.

بدین‌ترتیب، خلیفه حفتر تلاش می‌کند تا پیش از آغاز مذاکرات، با کنترل نقاط استراتژیک شهر طرابلس و حتی الامکان بسط سیطره بر تمامی این شهر، گروه‌های هم‌پیمان آن با دستان پُر وارد مذاکرات شده و بتوانند دست برتر را در گفتگوهای ملی داشته باشند. «عماد بادی» تحلیلگر مسائل سیاسی لیبی این مسأله را تأیید کرده و می‌گوید: «هدف حفتر از انجام عملیات نظامی در طرابلس، تقویت موقعیت خود در مذاکرات آشتی ملی در غدامس است».

از سوی دیگر، برخی دیگر نیز بر این باورند که حفتر این نگرانی را نیز به خوبی احساس کرده است که موفقیت مذاکرات آشتی ملی در غدامس می‌تواند تهدید بزرگی برای بقای وی در قدرت باشد. درست به همین دلیل است که وی از رهگذر عملیات نظامی در شهر طربلس قصد دارد برگزاری چنین نشستی را در نطفه خفه کند. در واقع، حفتر پس از پی بردن به این واقعیت که روند سیاسی نمی‌تواند تضمین‌کننده بقای وی در قدرت باشد، به گزینه نظامی متوسل شده است.

درهمین راستا، «جمال عبدالمطلب» تحلیلگر عرب‌زبان مسائل سیاسی معتقد است: «هدف خلیفه حفتر از صدور فرمان حمله نظامی به شهر طرابلس و درگیری با نیروهای تحت امرِ دولت وفاق ملی به شکست کشاندن مذاکرات آشتی ملی در غدامس است». در واقع، این مسأله نشان می‌دهد که حفتر به دنبال برهم زدن معادلات سیاسی در لیبی به منظور ممانعت از برون‌رفت این کشور از بحران کنونی است؛ تا بدین‌سان به جایگاه وی در قدرت خدشه وارد نشود.

رؤیای فتح طرابلس تعبیر می‌شود؟

همانطور که پیشتر نیز گفته شد نیروهای تحت امرِ خلیفه حفتر برای تسلط بر نقاط استراتژیک شهر طرابلس و یا در صورت امکان، سیطره بر تمام شهر، تمام تلاش خود را به کار بسته‌اند. با این حال، روند تحولات میدانی در پایتخت لیبی حاکی از آن است که نیروهای حفتر عاجز از تحقق اهداف ازپیش‌تعیین‌شده خود در طرابلس هستند.

هرچند که نیروهای حفتر در همان ساعات اولیه آغاز عملیات نظامی در طرابلس موفق شدند کنترل کامل فرودگاه بین المللی این شهر را برعهده گیرند، اما وزارت کشورِ دولت وفاق ملی لیبی، با صدور بیانیه‌ای از بازپس‌گیری این فرودگاه بین‌المللی و استراتژیک حفتر خبر داد. این درحالی است که آخرین اخبار نیز از عقب‌نشینی نیروهای حفتر در بسیاری از جبهه‌های نبرد، حکایت دارند.

درهمین راستا، وبگاه «العربی‌الجدید» گزارش داد که پیشروی نیروهای حفتر به سمت طرابلس با مقاومت شدید نیروهای وابسته به دولت وفاق ملی به ریاست «فایز السراج» مواجه شده است. این پایگاه عرب‌زبان همچنین اعلام کرده که نیروهای دولت وفاق ملی روز جمعه موفق شدند مناطقی را که نیروهای حفتر طی روز پنجشنبه تصرف کرده‌ بودند، آزاد کنند.

روزنامه «القدس‌العربی» نیز ازجمله دیگر رسانه‌هایی است که به ناکامی‌های میدانی خلیفه حفتر و نیروهای تحت امر آن در طرابلس اشاره کرده است. طبق اعلام این روزنامه، نیروهای دولت وفاق ملی ضمن ناکام گذاشتن یورش گسترده نیروهای حفتر به مناطق «ابوشیبه» و «الهیره» در جنوب طرابلس، ده‌ها نفر از آن‌ها را به اسارت خود درآوردند. بر اساس آنچه که گفته شد، پر واضح است که نیروهای حفتر تاکنون موفق به کسب دستاورد محسوسی در شهر طرابلس نشده‌اند و این مسأله نشان می‌دهد که «فتح طرابلس» رؤیایی است که به احتمال فراوان برای حفتر تعبیر نخواهد شد.

علاوه بر آنچه که گفته شد، برخی از ناظران سیاسی نیز الگوبرداری خلیفه حفتر از مدل قدرت یافتن «عبدالفتاح السیسی» در مصر را نیز محتمل دانسته‌ و معتقدند که حفتر با نسخه‌برداری از این الگو به دنبال برپا کردن دولتِ نظامی در لیبی است. عبدالفتاح السیسی در 30 ژوئن سال 2013 و به دنبال تشدید تظاهرات‌های ضد دولتی، به عنوان یک فرمانده نظامی، به صورت یکجانبه قدرت را در دست گرفت. اکنون نیز به نظر می‌رسد حفتر بدش نمی‌آید که تجربه حکومتِ نظامی مصر را در لیبی تکرار کند.

رد پای غرب در هرج‌ومرج‌های لیبی

واقعیت آن است که نمی‌توان از کنار نقش غرب در هرج‌ومرج‌های کنونی لیبی به سادگی عبور کرد. کشورهای غربی همواره نشان داده‌اند که نسبت به حضور در کشورهای واقع در شمال آفریقا به ویژه لیبی و الجزایر تمایل داشته و دارند. سران غربی به خوبی می‌دانند که بقای آن‌ها در لیبی مستلزم تداوم بحران و عدم حصول توافق سیاسی در این کشور است.

بدون تردید، حضور ناتو به عنوان سازمان نظامی غرب در لیبی در سایه تداوم تنش‌ها، هرج‌ومرج‌ها و درگیری‌های نظامی در این کشور است که توجیه‌پذیر به نظر می‌رسد و در صورت موفقیت مذاکرات و گفتگوهای آشتی ملی، ناتو نیز مجبور به ترک خاک لیبی خواهد شد. کشورهای غربی این مسأله را به خوبی درک می‌کنند و به همین دلیل به حفتر برای انجام عملیات نظامی در طرابلس چراغ سبز نشان داده‌اند.

اکنون نیز که غرب، لیبی را در آستانه دستیابی به یک توافق سیاسی برای برون‌رفت از بحران می‌بیند با حمایت از نیروهای خلیفه حفتر به دنبال فراهم کردن زمینه جهت نقش‌آفرینی در تشکیل بدنه دولت آتی لیبی است. کشورهای غربی به هیچ وجه نمی‌خواهند دولت آتی لیبی جایگاه آن‌ها در این کشور را با محدودیت مواجه سازد.

درهمین راستا «محمد شوبار» تحلیلگر مسائل سیاسی می‌گوید: «کشورهای غربی ازجمله فرانسه حفتر را وارد میدان کرده‌اند تا از آن به عنوان اهرم فشاری علیه گروه‌های سیاسی شرکت‌کننده در مذاکرات آشتی ملی، بهره‌برداری کنند. غرب به دنبال ایفای نقش در تشکیل دولت وحدت ملی لیبی و گماردن عناصر وابسته به خود بر کرسی‌های وزارتی است».

از آنجایی که مسکو به این هدف غرب یعنی بسط نفوذ در لیبی پی برده، تمام تلاش خود برای تحقق راهکار مسالمت‌آمیز در لیبی را به کار گرفته است. درهمین ارتباط، «دیمیتری پسکوف» سخنگوی کاخ «کرملین» روز جمعه در سخنانی گفت: «مسکو قصد حمایت از ژنرال خلیفه حفتر، فرمانده ارتش لیبی را ندارد. بحران‌ لیبی باید از طریق راهکارهای مسالمت‎‌آمیز حل شود».

تأکید مسکو بر لزوم حل‌و‌فصل مسالمت‌آمیز بحران لیبی و عدم حمایت از خلیفه حفتر از آن جهت است که مقامات روسی به خوبی می‌دانند هرج‌ومرج کنونی نتیجه‌ای جز به راه افتادن جنگ داخلی در لیبی نخواهد داشت و این همان هدفی است که غرب برای بسط نفوذش در این کشور، به دنبال تحقق آن است. برهمین اساس، مسکو از نقش کنونی غرب در لیبی کاملا آگاه است. «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهوری روسیه در این خصوص می‌گوید: «دخالت‌های مستقیم و نامشروع ناتو در لیبی این کشور را با هرج‌ومرج مواجه ساخته است». لذا مسکو به دنبال ممانعت از تبدیل شدن لیبی به «حیاط خلوت» غرب است.

غرب و بحران‌سازی در شمال آفریقا

به نظر می‌رسد که کشورهای غربی با اقدامات خود در لیبی نه تنها فقط این کشور بلکه تعدادی از کشورهای شمال آفریقایی را هدف قرار داده‌اند. بدیهی است که بحران، نا امنی، بی‌ثباتی و هر‌ج‌ومرج در لیبی تنها در مرزهای این کشور محدود و محصور باقی نخواهد ماند و دیگر کشورهای شمال آفریقا نیز تحت تأثیر این بحران قرار خواهند گرفت. غرب نیز به خوبی به این مسأله واقف است.

برهمین اساس، پر واضح است که عدم تلاش جدی کشورهای غربی برای ممانعت از تداوم عملیات نظامی در لیبی از یک سوی و دادن چراغ سبز به خلیفه حفتر برای جنگ‌افروزی از سوی دیگر، به یک تهدید برای «امنیت ملیِ» کشورهای شمال آفریقا ازجمله الجزایر، تونس، مراکش و مصر، تبدیل شده است.

تأثیرپذیری کشورهای شمال آفریقا از تحولات کنونی لیبی به حدی است که موجب شده تا سران این کشورها نسبت به این تحولات به شدت ابراز نگرانی کنند. درهمین ارتباط، وزارت خارجه الجزایر اعلام کرده است که با نگرانی زیادی تحولات جاری در لیبی را دنبال می‌کند. این وزارتخانه تاکید کرد: «ما از تمام طرف‌ها در لیبی می‌خواهیم حکیمانه رفتار کنند. هرگونه اقدام نظامی می‌تواند تلاش‌های کنونی برای حل بحران در کشور لیبی را از بین ببرد».

درهمین حال، روزنامه «الاهرام» مصر نیز به نگرانی‌های قاهره از سِیر تحولات لیبی اشاره کرده است. این روزنامه تأکید کرده است: «مصر از نزدیک تحولات لیبی را دنبال می‌کند و راهکار سیاسی را جهت برون‌رفت از بحران، ارجح می‌داند. قاهره هرگونه درگیری نظامی برای پایان اختلافات را مردود قلمداد می‌کند».

برهمین اساس، نقش‌آفرینی غرب در لیبی درحالی صورت می‌گیرد که سران کشورهای غربی به خوبی‌ می‌دانند که تحولات این کشور تأثیر مستقیمی بر دیگر کشورهای شمال آفریقا دارد. همین مسأله موجب شده که غرب بیش از پیش به ایجاد هرج‌ومرج در لیبی مصمم باشد. لذا ناگفته پیداست، که دایره بحران‌سازی غرب تنها لیبی را دربر نمی‌گیرد.